De langstudeerboete, geen instrument voor doelmatig studeren, maar een drukmiddel dat ten koste gaat van de toegankelijkheid van studeren.

De langstudeerboete is een maatregel die studenten die meer dan één jaar studievertraging oplopen een extra collegegeld van 3000 euro per studiejaar oplegt. De maatregel staat symbool voor een beleidskeuze die de toegankelijkheid van het hoger onderwijs ernstig bedreigt. Hoewel het streven om studenten te stimuleren hun studie sneller af te ronden volgens de coalitiepartijen uitlegbaar is, negeert deze maatregel de complexe realiteit van het studentenleven en de diverse groepen die in het hoger onderwijs vertegenwoordigd zijn.

Verschillende groepen studenten, zoals eerste-generatiestudenten, studenten met een nietwesterse achtergrond, studenten met een mbo-vooropleiding, en studenten met een functiebeperking, ervaren al meer belemmeringen in het onderwijs.^1,2 Zij lopen vaker studievertraging op of vallen vaker uit. Deze groepen zouden juist extra ondersteuning moeten krijgen om succesvol te kunnen studeren, in plaats van geconfronteerd te worden met een extra financiële drempel. De maatregel druist in tegen het principe van gelijke kansen voor iedereen, ongeacht hun achtergrond, of ondersteuningsbehoeftes.

Ook vormen stages en buitenlandse ervaringen een essentieel onderdeel van veel opleidingen, maar deze onderdelen van die studie kunnen ook een struikelblok zijn door de strikte voorwaarden die eraan verbonden zijn. Soms is het moeilijk om tijdig een geschikte stageplek te vinden, heeft een student te maken met financiële stress doordat er geen stagevergoeding wordt gegeven, of is er sprake van stagemisbruik, waardoor studenten de stage niet kunnen afronden en studievertraging oplopen.³ Buitenlandse ervaringen, die bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling en het vergroten van de arbeidskansen, kunnen eveneens leiden tot studievertraging. Studenten die een semester in het buitenland doorbrengen, lopen vaker vertraging op. Dit soort waardevolle ervaringen zouden niet gestraft moeten worden met een financiële boete.

Financiële overwegingen kunnen er ook voor zorgen dat minder mbo-studenten doorstromen naar het hbo, vooral wanneer zij uit gezinnen komen met een lager opleidings- en inkomensniveau. Dit werd al duidelijk tijdens het leenstelsel, toen financiële zorgen een barrière vormden voor doorstroom. Daarnaast blijkt uit onderzoek van Eén Vandaag dat een kwart van de studenten die hun studie zelf betalen, overweegt te stoppen vanwege de dreiging van de langstudeerboete.⁴ Dit toont aan dat de boete niet alleen financieel belastend is, maar ook een afschrikwekkende werking heeft op studenten die juist hun studie willen voltooien. Wat de verdere effecten zullen zijn als de boete echt zou worden ingevoerd, is niet te zeggen. Het is in ieder geval voor de politiek wel een duidelijk signaal om serieus te nemen.

Het kiezen van de juiste studie is een complex proces, vooral voor studenten die onzeker zijn over hun talenten. Goede studievoorlichting is cruciaal, maar zelfs met de beste begeleiding hebben sommige studenten tijd nodig om te ontdekken wat echt bij hen past. In het hbo switcht 19% van de studenten van opleiding en in het wo is dit 17%.⁵ Het vermogen om te schakelen tussen opleidingen en opleidingsniveaus is een belangrijke vorm van zelfontplooiing die altijd mogelijk moet blijven. Met een langstudeerboete wordt de druk op studenten verhoogd om direct de juiste keuze te maken, wat mogelijk leidt tot ondoelmatige inzet van publieke middelen en onderbenutting van maatschappelijk talent. Dit is juist datgene wat men met deze maatregel zegt te willen bereiken.

De langstudeerboete is een maatregel die, hoewel bedoeld om efficiëntie te bevorderen, vooral negatieve gevolgen heeft voor de toegankelijkheid van het hoger onderwijs en de talentontwikkeling van de student. Kwetsbare groepen, die al meer belemmeringen ervaren, worden disproportioneel hard geraakt, wat kan leiden tot meer uitval, minder doorstroom vanuit het mbo, en een afname van het aantal studenten dat durft te investeren in diens toekomst. In plaats van de druk op studenten te verhogen, zou het beleid zich moeten richten op het versterken van ondersteuning en het waarborgen van gelijke kansen voor iedereen, ongeacht hun achtergrond. De toekomst van ons onderwijs en de samenleving als geheel hangt immers af van de toegankelijkheid en inclusiviteit van ons onderwijssysteem. Het IBO-rapport talent op de juiste plek heeft geconcludeerd dat een langstudeermaatregel een negatief effect heeft op de toegankelijkheid van het onderwijs . Als het kabinet deze maatregel daadwerkelijk doorvoert, werkt het zichzelf tegen. Hiermee gaat waardevol talent juist verloren in plaats van dat het op de juiste plek wordt ingezet. Is dat wat Nederland nodig heeft?

¹ De Staat van Inclusief Onderwijs 2023 – ECIO
² Brief van de Minister OCW, 19 okt 2020
³ Rapport ‘Stages in het hoger onderwijs’, ResearchNed 2022
⁴ Kwart van studenten die studie zelf betalen overweegt te stoppen vanwege langstudeerboete
⁵ Talent op de juiste plek, IBO hoger onderwijs